Kamu mallarından yararlanma usulleri nelerdir? başlıklı bu yazıda, birlikte keşfe çıkıyoruz — çünkü “ortak kullanım” kavramı yalnızca hukuki bir mesele değil, toplumsal bir hikâye de içeriyor. Bir grup arkadaş sohbeti gibi samimi ve davetkâr bir dil kullanarak, kökenlerden günümüze, yerel uygulamalardan beklenmedik bağlantılara kadar uzanan bir bakış açısı sunacağım.
1. Kamu Mallarının Ne Olduğu ve Kökenleri
“Kamu malı” dediğimizde genellikle devletin ya da kamu tüzel kişiliğinin mülkiyetinde olan, topluma veya belirli bir gruba açık şekilde tahsis edilmiş taşınır ya da taşınmaz mallar akla gelir. ([HUKUK NOTUM][1]) Hukuk uzmanlarına göre, bir malın kamu malı sayılabilmesi için başlıca iki şart vardır: bir kamu tüzel kişisinin mülkiyetinde olması ve bu malın kamuya ya da belli bir camiaya doğrudan yararlanma amacıyla tahsis edilmiş olması. ([Doğuş Üniversitesi Kütüphanesi][2])
Geçmişte, ortak meralar, köy meydanları, cami avluları gibi alanlar hem pratik ihtiyaçlara hem de toplumsal birliyi pekiştiren mekânlara dönüştüler. Zamanla devlet ve kamu tüzel kişilikleri bu mallar için özel düzenlemeler geliştirmek zorunda kaldı. Türkiye’de sistematik tek bir genel kanun hâlâ tam anlamıyla yürürlükte değil – bu da uygulamada çeşitli yorumlara yol açabiliyor. ([Gayrimenkul Mevzuati][3])
2. Kamu Mallarından Yararlanma Usulleri
Yararlanma usulleri, yani topluluğun kamu mallarını nasıl kullanabileceği, iki ana başlıkta değerlendirilebilir: genel yararlanma ve özel yararlanma. ([HUKUK NOTUM][4])
2.1 Genel Yararlanma
Genel yararlanma, herhangi özel bir statüye sahip olmayan kişilerin kamu malından yararlanabilmesi anlamına gelir. Örneğin park, meydan veya kamuya açık yollar gibi alanlarda “herkesin” erişimi söz konusudur. Bu bağlamda, “özelleştirilmiş” bir kullanım değil, toplumsal paylaşım ön plandadır. Hukuk metinlerinde bu şekilde tanımlanmıştır. :contentReference[oaicite:4]{index=4}
2.2 Özel Yararlanma
Özel yararlanma ise kamu malının belirli bir kişi ya da kurumun kullanımına tahsis edilmesi anlamına gelir. Örneğin bir kamu binasının odaları özel bir kuruluş tarafından kiralanabilir veya bir kamu tesisinin bölümü belirli bir dernek tarafından kullanılabilir. Bu durumda kullanım niteliği farklılaşır ve tahsis işlemi yapılmış olur. :contentReference[oaicite:5]{index=5}
2.3 Tahsis, Kullanım ve Kontrol Süreçleri
Kamu mallarından yararlanma sürecinde “tahsis” önemli bir kavramdır: Kime, ne kadar süreyle, hangi amaçla yararlanacağı belirlenir. Tahsis amacı, malın kullanım biçimini belirler. İdare hukuku açısından, malın verilen işleve uygun ya da en azından bağdaşabilir şekilde kullanılması gerekmektedir. :contentReference[oaicite:6]{index=6} Ayrıca idarenin, kamu mallarını kullanım amacına uygun şekilde bulundurması, tahsis amacı dışında kullanılmasını engellemesi ve ekonomik şekilde kullanılmasını sağlaması beklenmektedir. :contentReference[oaicite:7]{index=7}
3. Günümüzdeki Yansımaları ve Beklenmedik Alanlarla İlişkiler
Günümüzde kamu mallarından yararlanma sadece “parkta piknik yapmak” anlamına gelmiyor. Dijital çağda “ortak kullanım” kavramı genişledi: internet erişimi, kamuya açık Wi‑Fi alanları, paylaşım ekonomisi gibi alanlar da birer “kamu malı” gibi değerlendirilebiliyor. Bu bakış açısıyla bakıldığında, kamu mallarından yararlanma usulleri salt fiziksel alanlarla sınırlı değil.
Örneğin büyük şehirlerde bisiklet paylaşım sistemleri, kamuya açık otoparklar, toplu taşıma durakları ve yeşil alanlar kamu malı olarak kullanılıyor. Kullanımın adil, verimli ve sürdürülebilir olması için yerel yönetimler tahsis sürecini ve kontrol mekanizmalarını düzenlemek zorunda.
Bununla birlikte “ortak kaynakların trajedisi” (Tragedy of the Commons) yaklaşımı burada dikkatimizi çekiyor: Eğer herkes serbestçe bir kamu malını kullanabiliyorsa ama kullanım sınırları yoksa aşırı kullanım olabiliyor. Bu yüzden kamu mallarından yararlanma usulleri sadece izin verme değil, kullanım sınırlarını belirleme ve izleme süreçlerini de içeriyor. ([Vikipedi][5])
4. Geleceğe Bakış: Potansiyel Etkiler ve Toplumsal Katılım
Toplum değiştikçe ve teknoloji ilerledikçe “kamu mallarının” kapsamı da değişiyor. Akıllı şehir uygulamaları kapsamında, sensörlerle izlenen paylaşımlı alanlar, kamuya açık dijital platformlar ve açık veri kaynakları yeni bir kamu malı türü haline gelebilir. Bu bağlamda yararlanma usulleri daha çok “erişim, katılım, paylaşım” üzerine odaklanacak.
Yerel düzeyde ise, mahalle düzeyinde parkların, çocuk oyun alanlarının veya kültürel merkezlerin yönetimi için “katılımcı bütçeleme” modelleri öne çıkıyor. Yani vatandaşlar, kamu mallarının ne şekilde kullanılacağına dair karar sürecine daha fazla dahil oluyor. Bu, sadece kullanım değil aynı zamanda yönetişim açısından da bir yararlanma biçimi.
Ayrıca sürdürülebilirlik açısından bakarsak, kamu mallarını gelecek nesillere aktarmak için kullanım usullerinin belirlenmesi, bakım, koruma, kamu yararının gözetilmesi gibi hususlar öncelikli olacak. Bu yüzden kamu mallarından yararlanma usulleri artık sadece erişimle sınırlı değil; “koruma, paydaş katılımı ve teknolojiyle desteklenmiş kullanım” biçimi haline geliyor.
5. Son Düşünceler ve Davet
Bizler, topluluk olarak bu kamu mallarını kullanırken aynı zamanda ortak sorumluluğa da sahip oluyoruz. Parkta yürürken, bisiklet paylaşım sisteminden faydalanırken veya mahalle kültür merkezine giderken; “ben bu alanı nasıl kullanıyorum?” diye düşünmek önemli. Çünkü bu mallar sadece bize değil, gelecek kuşaklara da ait.
Siz de düşünün bakalım: Bulunduğunuz şehirde ya da mahallenizde bir kamu malını daha iyi kullanmak için bir fikir öneriniz var mı? Kullanırken karşılaştığınız sorunlar neler? Yorumlarda deneyimlerinizi, önerilerinizi paylaşarak hep birlikte daha iyi bir kamu alanı kullanım kültürü yaratabiliriz.
[1]: “KAMU MALLARI – Hukuk Notları – HUKUK NOTUM”
[2]: “Kamu Malı Niteliğinin Tespiti ve Kamu Mallarından Yararlanmanın Esasları”
[3]: “Kamu Malı Nedir? Kamu Mallarının Özellikleri ve Türleri Nelerdir?”
[4]: “Kamu Mallarından Yararlanma Usulleri – HUKUK NOTUM”
[5]: “Tragedy of the commons”